Zubi baten historia

Konturatzen ez bagara be, Galdakaon oraindino agerian dagoz 1936ko gerrako makinatxu bat zauri. Horreetako bat Plazakoetxen erakusten deusku Ibaizabal errekeak, ur-etorri txikia daukanean. Han, Plazakoetxeko zubi zaharraren zutabeak ikusten dira, Zugutzuko aldean.

1937ko bagilean errementarazo eben zubia, tropa frankistei Bilborako bidea gatxago egiteko. Bagilaren 15ean hartu eben nazionalek Galdakao, eta erretratu hau hurrengo egunean egin zan, Tximelarretik. Zubia txiki-txiki eginda ikusten da, eta atzerago Torrezabalekoa, ostera, osorik. Torrezabaleko zubi hori erabili eben frankistek Upo mendiraino ailegetako, eta holan iges egiterik euki ez eben tropa errepublikarrak Artetan inguratu ebezan.

Galdakao Gogorakook batu doguzan lekukotzen arabera, Santotxikerra baselizaren ondoan nazionalek 20 bat lagun fusilau ebezan, han bertan. Zaurituak ziran danak, defendiduteko aukerarik be ez eben euki, ezta epaiketarik, ez ezebez. Hareen gorputzak han bertan geratu ziran, lurperatu barik.

Behin Galdakao hartu ebenean, frankistek segiduan hasi ebezan atxiloketak eta epaiketa sumarisimoak. Areatzan jaio, baina Galdakaon bizi zan Damian Olea Atutxa izan zan atxilotuetako bat. Dinamitan egiten eban behar eta UGT sindikatuko afiliaua zan. Plazakoetxeko zubia berak leherrarazo ebala-eta atxilotu eben. 1937ko abenduaren 18an heriotza zigorra ezarri eutsien, ezelango frogarik egon ez arren, epaiketako agirietan ikusten dan lez.

Azkenean ez eben fusilau, Valentin Mandaluniz Ealok azaldu ebanez, astuariarrak izan zirelako leherketaren arduradunak. Hogeita hamar urte be ez eukazan Valentin gazteak ez eban halango zorterik izan, eta Derion fusilau eben bera, irailean, “rojo separatista” izatearren. Damiani hil arteko kartzela zigorra ezarri eutsien.

Aurrerantzean, zubi honeen inguruetatik pasaukeran, beste modu batera ikusiko dozuz oraindino han ikusten diran zubi zaharraren harri zaharrak. Historia asko daukien harriak dira, geure herriaren historia, azken baten.

Argazkia: Espainiako Liburutegi Nazionaleko artxiboa

Testua: Tomas Madina Etxebarria – Nagore Ferreira Zamalloa / Galdakao Gogora