Galdakao, Burdin Hesiaren “giltza” eta “erdigunea”

Logro decisivo para las tropas franquistas, la prensa de la época define a Galdakao como “llave y punto central del Cinturón de Hierro”, “estratégico” para acceder a Bilbao. Tanto su ubicación como sus industrias hacían a nuestro municipio objetivo principal de los fascistas.

Sasoiko egunkarietako albiste eta kronikak irakurriz gero, zalantza barik, Galdakaok 1936ko gerran zenbaterainoko garrantzia izan zuen argi ikusten da: “Galdakao, Burdin Hesiaren giltza, Dávilaren tropen menpe”; “Galdakao leku estrategikoa da Bilborako bidean”, “Galdakao Burdin Hesiaren erdigunea da”, eta abar. 1937ko ekaineko berriak dira. Jakina, Francoren aldeko agerkarietakoak dira denak, eta pozarren daude Galdakao Francoren esku geratu delako.

Gure udalerritik kilometro askotara dauden Espainiako herrietakoak dira, eta “estrategikotzat” jotzen dute Galdakao; besteak beste, La Gaceta de Tenerife egunkari katolikoak, Teruelen argitaratzen zen Falangearen Lucha izeneko agerkaria, El avisador numantino, Noticiero de Soria, Diario de Córdoba, eta Kubako Diario de la Marina dira. Urruneko egunkariek gure herrian jazotzen denaren gainean jakin-mina zuten, beraz.

Dena dela, ez da gauza berria: aurreko gerretan ere, I. Gerra Karlistan, esaterako, Galdakao –hain zuzen ere, Urgoiti- leku estrategikoa zela zioten karlistek euren kroniketan, “bide garrantzitsu biren kontrola zuen, Arratiakoa eta Zornotzakoa”.

Zer dela nabarmentzen zen horrenbeste Galdakao? Ba, arrazoi bi daude gutxienez: benetan ere leku estrategikoa zela Bilbora bidean, eta beste alde batetik, gure herriak zuen industria, burdin meatzeak eta lehergailu fabrikak. Horrek guzti horrek bihurtu zuen Francoren jomuga. Eta, aldi berean, jakina, errepublikarrentzat ere galera itzela izan zen Galdakao faxisten menpe lotzea.

Ekainaren 15ean sartu ziren Francoren tropak Galdakaora, jazoera hori albiste nabarmendua da aipatu ditugun nazionalen aldeko komunikabideetan. Galdakao euren menpe dagoela, denek aurreikusten dute Bilbo ere laster jauziko dela.

Matxinatuen aldeko egunkarien arabera, “gorri separatistek” gutxien espero zuten puntuetatik sartu ziren Francoren tropak, eta Galdakaon erresistentzia txikia topatu zuten, errez menderatu ahal izan zuten. Hala ere, hain erraza ere ez zen izango “200 lehergailutik gora” bota zituztela nabarmentzen baitute egunkari horiek.

Frankistak pozik daude, “gorriek” Galdakaon aberastasun handiak utzi dituztelako, burdina, lehergailu fabrika, munizioa... Batez ere, lehengaiak gura zituzten, gerrarako lehengaiak.

Galdakaora sartu, eta handik gutxira, ekainaren 19an, Bilbon zeuden tropa frankistak.

Testua: Nagore Ferreira Zamalloa - Kepa Lizarraga (Galdakao Gogora)