Orue txaleta, emakumeen kartzela Santutxu auzoan

Entre las calles Zabalbide y Juan Bolivar Elordui, en el barrio bilbaíno de Santutxu, a pocos kilómetros de nuestro pueblo, funcionó a partir de 1937 una cárcel de mujeres, el Chalet de Orue. Más de mil mujeres, entre ellas varias galdakaotarras, acompañadas de sus hijos e hijas, pasaron por este siniestro lugar. La investigadora galdakaotarra Mónica Ortiz Calvo nos hablará de este tan desconocido lugar en la próxima edición de la Semana de la Memoria que organiza Galdakao Gogora. 

 Behin baino gehiagotan aipatu dugu zer informazio gutxi dagoen gerra sasoiko kartzela eta kontzentrazio-esparruen gainean: Bilboko Santutxu auzonean zegoen Larrinagako kartzela, Deustuko kontzentrazioa esparrua (gaur egun, Deustuko unibertsitatea dena), eta Saturraran, Zornotza (gaur egun, Carmelo ikastetxea) eta Orueko emakumeen espetxeak, adibidez. 

Orueko txaleta esaten zioten hori gutxik ezagutzen dute. Santutxun zegoen, Zabalbide eta Juan Bolivar Elordui kaleen artean. Gaur egun etxebizitzak daude bertan, eta Francoren diktadura garaian Santa Marta klinika izan zen. Bertakoek ere ez dakite han kartzela egon zenik, memoria ia guztiz ezabatu da.

Al fondo, a la derecha, el Chalet de Orue, en 1949

Mónica Calvo Ortiz ikerlari galdakarrak urteak daramatza Orue txaletaren inguruan ikertzen, hango eta hemengo artxibategietan. Berak dinonez, harrigarria da Orueko Txaletaren inguruan dagoen informazioa urria. Esaterako, jakina da 1937an zabaldu zutela, baina inon ez da ageri noiz zarratu zuten.1941. urtearen ostean edo itxi ei zuten. 

Zenbat emakume egon ziren preso jakitea ez da lan erraza, 1.300 inguru izan ei ziren, euren seme-alabekin batera, Calvo Ortizen ikerketen arabera. Baina, beste behin ere, ez daukagu datu zehatzik. Gaitza da sinestea ere hain informazio gutxi egotea, ezta?

30 bat emakume galdakaotar

Galdakaon jaio eta bizi edo bizitzera etorritako makinatxu bat emakume egon ziren preso Orue Txaletean, hogeita hamar bat inguru. 78 urte zituen zaharrenak espetxean sartu zutenean, eta 16 urte besterik ez, gazteenak. Emakumeotako batzuk Saturrarango kartzela ezagunean amaitu zuten zigorra. 

Emakume presoen espediente batzuk “galdu” egin dira, eta kontsultatzeko moduan daudenetan, sarritan, ez dago informazio larregirik. Askotan matxinada delitu delakoa ageri da, baina ezin jakin zer dagoen izendapen zabal horren atzean. 

Plano de 1925, donde aparece “Orueren echea”

Jakin badakigu, dena dela, bizitza latza zela Santutxuko emakumeen kartzelan: preso larregi eta leku gutxi, jateko gutxi eta eskasa, garbitasuna ere askorik ez… Medikuek ere ez zuten ardura gehiegirik hartzen. Ez dago jakiterik ere zenbat emakume hil ziren Orue txaletean, baina badakigu batzuk fusilatu zituztela. 

Baina, Orueko txaletaz eta han jazotakoez, luze eta zabal berba egin gura izanez gero, aurtengo Memoriaren Astean aukera pare bakoa izango dugu, Mónica Calvo Ortiz aditua bera hizlari izango dugu eta. 

Texto: Nagore Ferreira Zamalloa- Galdakao Gogora