miércoles, 20 de diciembre de 2017

Dinamita eta Cantabrica, Galdakaoko gerrako industria

Durante la guerra desencadenada en 1936, algunas de las empresas de Galdakao adquirieron gran importancia. Consideradas Industrias de Guerra, La Dinamita y La Cantábrica estaban en la mente de atacantes y defensores. El 24 de abril del 37 los fascistas bombardearon Zuazo, y murieron cuatro personas, pero la fábrica de explosivos apenas sufrió daños. Parece que el ejército franquista quería dificultar su trabajo, pero no destruirla. 

Galdakaoko enpresa batzuk garrantzi handia hartu zuten 1936an faxistek Errepublikaren gobernuaren kontra piztu zuten gerran. 

Gerrako industriatzat zituzten “La Dinamita” eta “La Cantábrica” alderdi bien gogoan zeuden, bai erasotzaileen bai defendatzaileen gogoan. Susmagarria dirudi, esaterako, Zuazo bonbardatu arren, “La Dinamita” ez bonbardatu izana. Antza denez, armada frankistak enpresaren eguneroko lana zaildu gura zuen, baina ez deuseztu. 

1937ko apirilaren 24ko agiri batean azaltzen zenez, auzunea bonbardatu zuten eta kanpoko pabilioietako bat ere bai. Pabilioi zentrala esaten ziotenak, inguruko zonaldea defendatzen zuten soldaduak zeuden bertan, eta tren-geltoki ondoan zeuden etxebizitza batzuk izan zituzten kalterik handienak, batez ere etxeek. 

La Dinamita y casas de Zuazo en 1940 (Archivo fotográfico Maxam)

Egun horretan, apirilaren 24an, faxisten bonbek lau lagun hil zituzten: Maria Arrieta Ilardia, 24 urtekoa; Casiano Bujedo Miguel, 73koa; Ildefonso Larrondo Leiza, 14 urte besterik ez zituena; eta, Maria Extremo San Jose (E. Madinaren datuak).

1937ko ekainaren 11n, gerrako frontearen egoerak Galdakaoko industria biak nazionalen esku geratuko ziren susmoa zabaltzen hasi zenean, Gamir jeneralak, Errepublikaren armadako buruak, batzarra izan zuen gai honen inguruan. 


Hurrengo domekarako egoerea benetan larria zen. Astelehen eta martitzenean hainbat material Malaspera izeneko meatzera eta Cantalajoseko (Bilbo) tunelera trenez eramatea erabaki zen. Hain zuzen ere, 1.200 tona bolbora eta lehengai, eta bestelako lehergailuak ere bai. 

Astelehen horretan, gainera, hilaren 14an, hogeita hamar kamioi bidali ziren behar-beharrezkoak ziren makinak eta lehengaiak batzeko, tartean, nitrato-kotoia, kainoien bolbora egiteko erabiltzen zena. 

Dena dela, Padrola auzuneko Eugenio Ereñok kontatu zigunez, eta aurreko baten “Crónicas”-en orrialdeotan azaldu genuenez, astelehen gau horretarako etsaiak han zeuden, errepidetik igarotzen zen edozer tirokatzen. Kamioiek, beraz, ezer batu barik itzuli behar izan zuten. Hurrengo egunean, Galdakaoko herria eta bere lantegi guztiak faxisten esku geratu ziren.


Tekniko eta beharginek jasan behar izan zuten garbiketa-prozesua latza izan zen; hainbat gizon eta emakume bota egin zituzten, faxisten aldekoak ipiniz ere lanpostuetan. Ostean, lana arriskutsua zela ikusirik, faxisten aldeko izan ez arren, lehengo behargin batzuei lanera joateko deitu behar izan zieten.



Testua: Kepa Lizarraga / Nagore Ferreira Zamalloa


sábado, 2 de diciembre de 2017

"Gazte ziren, aske ziren..."

Binke! Galdakao eta Usansoloko aldizkarian, hilabete birik behin,
 erretratuz erretratu gure herriko memoria historikoa izango dogu berbagai aurrerantzean. Hauxe, gure lehenengo testua.


Gazte ziren, aske ziren
Langile ziren eta harro zeuden
Gizarte berri bat amesten zuten
Berdintasunean sinesten zuten
Bide ertzean, “Non dira”



Gazte-gazteak ziran, bai, 1936ko udan, gerrea hasi zanean, Galdakaotik frontera joan ziran hainbeste eta hainbeste gizon. Aske ziran, eta askatasunaren alde lehen lerrora joan ziran. Gure herriko etxe askotatik joan ziran, ideologia politiko desbardinetakoak. 


Erretratuan, Nikolas Garai Mugira eta Juan Zamalloa Arriaga, Urgoiti auzunekoak, prest dagoz etxeko atean. Jantzi dabez gerrara joateko erropak. Erdi barrezka, apur bat artega, itxaropentsu, askatasunaren alde burrukan egitera doaz. Sabino Arana Goiri batailoian emon dabe izena. 

Mantak aldean daroez. Zenbat gaba emongo ete ebezan lurrean etzunda, hotzaren hotzagaz dardarka? Zenbat gaba, bildurrez, hurrengo egunak zer ekarriko pentsetan? 
1937ko apirilaren 14an Saibigainen egozan, Sabino Arana Goiri batailoiagaz. Euria, txingorra eta edurra egin ebazan egun oso-osoan. Laugarren ekinaldian lortu eben tontorra, baina ez zan debalde izan, karu ordaindu eben. 



Izan be, burrukaldi ikaragarria izan zan. 58 gudari hil ziran, eta beste hainbeste zauritu. Luciano Uriarte Legarreta, Erletxeta auzunekoa, Juanen ondo-ondoan hil zan. Egun madarikatu horretan hil ziran be Galdakaoko beste bost gazte: Valentin Olabarrieta Uriarte, Martin Gurtubai Ayesta, Bonifazio Etxebarria, Donato Ugarte Larrinaga eta Nicomedes Pomposo Uriarte. Egun itzela izan zan benetan be. 

Nikolas eta Juan frontetik bizirik bueltatu ziran, eta lagun izan ziran hil arte. 
Pako Etxeberriak forenseak aurtengo Oroimenaren Astean emon eban berbaldian gogoratu euskun, eta ez daukagu ahaztuteko; memoria izateko eskubidea daukagu, bai, baina memoria eman eta bermatzeko betebeharra ere bai. Eta hori da gure lana, memoria hori berreskuratzea, ezagutzera emotea, eta egundo be ez ahaztutea. 


Testua: Galdakao Gogora
Erretratua: Juan Zamalloa Arriagaren familia

domingo, 19 de noviembre de 2017

Galdakoztarras en el campo de Gurs

Zuberoatik urrun barik dago Gurs herria. Han, 1939an, kontzentrazio-esparru erraldoia eraiki zuten, gerratik ihesi zetozenak hartzeko. 6.500 euskaldun heldu ziren hara. Frantziak gaizkile legez sentiarazi zien, begirune barik eta baldintza benetan gogorretan hartu zituzten. Sei galdakoztar izan ziren, behintzat, Gursen: Domingo Egileor Uribarrena, Ramón Gandarias Larrinaga, Francisco Larrinaga Zamalloa, Francisco Rodríguez Martín, Juan Ruíz Antón y Miguel Zenarruzabeitia Aboitiz.

Hace varias semanas tuvo lugar en la localidad de Gurs, en el departamento francés de los Pirineos-atlánticos, el homenaje a los 6.500 vascos que estuvieron internados en el campo de concentración de Gurs. Fue un acto emotivo, en el que participaron algunos de los pocos supervivientes y numerosos familiares de los ya fallecidos.  

El campo de Gurs tiene una historia desconocida y oscura. Tras la caída de Barcelona, miles de personas huyeron hacía Francia, por caminos y montes, escapando de la guerra y la represión franquista. Francia, el país de los derechos y la libertad, los trató como a delincuentes, y así es que los recluyó bajo las alambradas. Llegaron primero a los campos organizados en las playas del Rosellon, y más tarde parte de ellos fueron trasladados a Gurs.


Recreación de un barracón. 


El campo de concentración Gurs fue construido en 1939, para acoger a vascos, brigadistas internacionales y a miembros del ejército del aire republicano. Lo llamaban también el “Campo de los vascos”. En 42 días estaba ya en marcha. Los barracones no tenían nicamas, ni armarios, ni nada, y fuera los pies se hundían en el barro hasta los tobillos.
En Gurs estuvieron internadas personas de toda Euskal Herria, también de nuestro pueblo, de Galdakao. Sabemos que los galdakoztarras Domingo Egileor Uribarrena, Ramón Gandarias Larrinaga, Francisco Larrinaga Zamalloa, Francisco Rodríguez Martín, Juan Ruíz Antón y Miguel Zenarruzabeitia Aboitiz estuvieron internados en Gurs, pero puede ser que existan más. Nada sabemos sobre su estancia en Gurs, y muy poco sobre las épocas posteriores.  


Retoño del árbol de Gernika en el campo de Gurs. 


Tras la ocupación nazi en la II Guerra Mundial, Gurs vivió una segunda etapa. Volvió a funcionar a pleno rendimiento como campo de concentración. Por allí pasaron judíos, gitanos, brigadistas, mujeres, niños y ancianos. Mucho de ellos fueron deportados al campo de exterminio de Auschwitz.

En total, entre los años 1939 y 1944, Gurs albergó a casi 61.000 personas, 6.500 de ellas, vascas. En 1950 se cerró definitivamente el campo, sus ruinas fueron quemadas como medida de salubridad, y se plantó un bosque entero de árboles.


Estela conmemorativa de los 6.500 vascos de Gurs. 


Y, así, cayó en un profundo olvido de décadas. Olvido del que han sido rescatados por ciudadanos y asociaciones, y también más tarde por instituciones públicas. 


Texto e imágenes: Nagore Ferreira Zamalloa (Galdakao Gogora)

sábado, 14 de octubre de 2017

Gerrako ikusezinak

Las mujeres son a menudo invisibles, aun siendo como son la mitad de la sociedad, tienden a desaparecer en todos los episodios importantes de la historia. Y así fue también en la Guerra del 36. Ellas quedaron en la retaguardia, y sufrieron una represión salvaje. Fueron amenazadas y violadas, rapadas, obligadas a beber aceite de ricino que les provocaba diarreas. A ellas también les debemos justicia, verdad y reparación. En Galdakao hubo represión hacia las mujeres, aunque apenas se conozca. Si tú sabes de algún caso, cuéntanoslo: galdakaogogora@gmail.com

Emakumeak sarri dira ikusezin ­-gizartearen erdia izan arren-, eta gizonak, ostera, agerian egoten dira, protagonista dira lehenengo ilaran. Horrela izan zen 36ko gerran ere. Gizonak frontera joan ziren, armak lepoan hartuta borrokan egitera; emakumeek, berriz, seme, neba, gizon, eta lobak agurtu ostean, etxean geratu behar izan zuten, etxea eta etxekoak jagotera, zain.

Frontean, tiro artean jazotakoaz informazio ugari dago, badaude datuak, izenak, lekuak, gertaerak… baina zer pasatu ete zen atzealdean? Ezer gutxi dakigu emakumeek tropa nazionalengandik jasandako errepresio latzaz, euretako makinatxu bat ezer kontatu barik joan zaizkigu, gainera.

Mehatxuak eta bortxaketak; ilea txiki-txiki moztu eta errizino-olioa edanarazi ostean, beherako itzelagaz, herrian kalez kale ibiltzera derrigortu... eta euren duintasuna birrintzeko beste hainbat zigor jaso zituzten andreek. Gerra arma izan ziren emakumeak 36an, gaur egun munduko edozein gerratan diren modu berean.

Mujeres con la cabeza rapada como castigo. 


Gizonak lubakietan borrokan zeuden bitartean, herri eta auzuneetan jazo zenaz ezer gutxi dakigu, ezer gutxi kontatu eta ikertu delako. Historia garaileek idazten dutela diote, eta argi dago beti direla gizonezkoak. Emakume askok beldurra dela eta, baita lotsagatik ere, ez dute sekula jasandakoaz berba egin.

Eta Galdakaon? Andrek ez zuten errepresiorik jasan? Ez zuten inor atxilotu, ez zen ezer gertatu? Badakigu, baina, Galdakaon ere emakume errepresaliatu ugari izan zirela: Felisa, Teresa, Ramona, Juana, Rosario, Maria, Venancia… Eta badira izen gehiago ere.
Ikusezin bihurtu, eta ahaztutako, emakume horien memoria berreskuratu behar dugu. Bere sasoian egin ez zena orain egin behar dugu. Zor diegu eurei ere, gizonei moduan, egia, justizia eta erreparazioa. Bide horretatik, aurten, urtero legez, Galdakaoko Udaleko Berdintasun Arloak azaroan Berdintasunareko Jardunaldiak antolatuko ditu, eta edizio honetan emakumea eta memoria historikoa izango dira berbagai eta eztabaidagai.

Galdakaoko edo Usansoloko emakumeren baten istorioa ezagutzen duzu? Baduzu horrelako jazoera latzen berririk? Horrela bada, jar zaitez gugaz kontaktuan: galdakaogogora@gmail.com


Egilea: Nagore Ferreira Zamalloa (Galdakao Gogora)

domingo, 24 de septiembre de 2017

Bonbardaketaren iluntasuna

Los recuerdos difusos  de los supervivientes de los bombardeos encienden todavía las llamas de la verdad que quisieron silenciar con la metralla. Además de muchas vidas, robaron sueños e ilusiones, y dejaron en la mente de quienes los sufrieron imborrables pesadillas.

El último intento de quienes provocaron tanto daño, y de quienes hoy no lo condenan y aclaran, es el de borrar la memoria de lo que hicieron. Gracias a Eusebia Uriarte Zabala rescatamos algunos detalles inéditos de esos años.

1936ko altxamendu faxistaren ondorioz hasitako gerrak beldurra zabaldu zuen herrialdean barrena. Ikara gehien sortzen zutenak bonbardaketak ziren, noiz helduko zirenaren ezjakintasunagatik, babes ezagatik eta ekidin ezinak izateagatik. 

Galdakao, gerra industrian herri garrantzitsua zenez, eta Burdin Hesiak etsaien aurreratzea galarazten zuenez, distantziako helburuetako bat izatera pasa zen, gerra frontea inguruetara heldu baino askoz arinagotik.

Garaiko erregistroetan, 1937ko apirilerako bonbardaketaren ondorioz hildakoak aurki daitezke, triskantsa odoltsuak ekainaren erdialderarte iraun zuela, frankisten tropak herrira sartu ziren arte. 

Plazakoetxen hildako gehien egon baziren ere, modu zuzenean 16 biktima, beste leku batzuetan ere aipa daitezke: Usansolon 5 hildako, Zuazon 10.  Baina, Aperribai, Bekelarre, Olabarri eta Erletxe auzoetan ere galerak eman ziren, bai auzotarrenak bai bertan errefuxiatutakoenak (E. Madinaren datuak)


Erletxetako Eusebia Uriarte Zabalaren historia

Zorionez, bonbardaketa saiakera guztiek ez zituzten hildakoak eragin. Eusebia Uriarte Zabala gaztea Ereletxeta auzoan bizi zen bere familiarekin eta orain bere historia kontatu digu.

Eusebia Uriarte Zabala, elkarrizketa egunean. Argazkia: K. Lizarraga


14 urte zituela, eskola utzi behar izan zuen Nicolas eta Estefanaren haurrak zaintzeko, azken hauek auzoko tabernan Burdin Hesia eraikitzen ari ziren langileentzako janaria prestatu behar zutela.

Arriskuaren hurbiltasuna zela eta, Eusebiren familiak Ergoien auzora joatea erabaki zuen, frontetik apartatuagoa zegoelako. Erabaki honek bizitza salbatu zion.

1937ko martxoaren 31n, bonba batek beraien Erletxe auzoko etxea suntsitu zuen.
80 urte pasata, eskaini zigun elkarrizketan, bere oroimenean gordea zeukan pasarte bat oparitu zigun: zabor artean galdutako diploma batekin oroitzen zen eta honek zera zioen: “Merezimendtu eta probetxuagatik diploma honen hartzekodun denak...”

Erletxe auzoko eskolan eman zioten diploma  zen gogoratzen zuen hori, eta beste hainbeste gauzarekin batera, gerrak aspaldi lapurtu ziona.

Eusebik gerran galdutako diploma. 


Diploma erreproduzitzea lortu dugu bere irribarrearekin batera, baina ezin izango dugu galdutako gaztetasun hura berreskuratu.


Eskerrik asko Eusebi, paperean idatzia ez zegoena ahoz plazaratzeagatik!




Egileak: Eunate Barroeta eta Kepa Lizarraga Sainz (Galdakao Gogora)

miércoles, 12 de julio de 2017

El triste mes de junio de 1937

Benetan tristea izan zen gurean 1937ko udaberria. Ekainaren 13an, Larrabetzu aldean, Gaztelumendin, Burdin Hesia apurtu zuten tropa nazionalek. Handik egun bira, hilaren 15ean, arrastiz, Galdakaon sartu ziren faxistak. Makina bat jende hil zen egun horietan, egun latzak izan ziren gure herrian eta inguruetan. 

La primavera del 37 no había sido buena con esta tierra.

Sus colores no eran los esperados. El verde era de uniformes, el rojo, del fuego y el blanco, sucio, de las bombas de aviación y artillería que destrozaban cuerpos y almas.

El día 13 de junio, tras dos días de bombardeos desde tierra, con 144 piezas de artillería, y desde el aire, con unos 70 bombarderos y entre 40 y 50 cazas, miles de soldados, alemanes, Italianos, moros y españoles golpistas asaltaron las deterioradas defensas del Cinturón Defensivo de Bilbao en la zona cercana a Larrabetzu. 

Y ese día, la I Brigada de Navarra consiguió abrir una brecha en la zona de Gaztelumendi.
A mediodía, algunas unidades golpistas habían cruzado el valle del Txorierri y llegaban al cordal de Santa Marina, entre El Vivero y Padrola.

Los Batallones Martiartu y UHP les cortaban el paso hacía Santo Domingo, mientras el Simón Bolibar y el Malatesta se situaban frente al enemigo por encima de los caseríos de Aperribai.


Movimientos del ejército franquista del 13 al 19 de junio de 1937

La artillería leal intentaba detener el avance fascista disparando desde Zaratamo, Basauri y Bidebieta, y con apoyo del Batallón Gipuzkoa, el frente quedó a la altura del viejo Parque de Atracciones y el monte Avril.


El día 14, el Coronel Joaquín Vidal, Jefe de la 2ª División vasca, y cuyo puesto de mando estaba en el chalet de Inuntziaga, en Galdakao, envió columnas de soldados desde el pueblo para intentar rescatar los altos de El Vivero, pero se vieron rechazados, y los batallones que cubrían zonas de Burtotza, Bedia y Lemoa tuvieron que retroceder antes de quedar rodeados.

En Bengoetxe y en los montes de la Dinamita se formaron zonas de resistencia cuyo objetivo era mantener como límite del avance el Ibaizabal, pero en la tarde del día 15, Galdakao caía en manos de las tropas de la I Brigada de Navarra, que descendieron desde las alturas de El Vivero, haciendo inútiles las defensas del Cinturón al tomarlas de lado o por detrás.

Desde aquí, cruzaron el rio por los puentes de Torrezabal, Mercadillo y Urbi, que no habían sido dinamitados, como lo fue el de Plazakoetxe, y siguieron su curso hacia Bilbao.

Toma de Galdakao, en "El Diario Vasco". 

La pérdida de vidas humanas durante esos tres primeros días tras la ruptura de la línea defensiva fue tremenda.

El batallón Rebelión de la Sal llegó a Artxanda con sólo 20 soldados en condiciones para luchar. El UGT 8 había padecido más de 300 muertos y heridos, y en similares condiciones se replegaron los batallones Amuategui, Icharcundia, Sportivo, Gordexola, Rosa de Luxemburgo y otros.

Aquel 15 de junio de 1937 también la democracia sucumbió para Galdakao y su entorno, y quedaría ausente durante decenas y decenas de años. 


El asedio a la capital duraría varios sangrientos días más. Hasta el 19 de junio.

Autor: Kepa Lizarraga Sainz (Galdakao Gogora)

lunes, 12 de junio de 2017

500 lagun inguru batu ditu VI. Oroimenaren Asteak

Galdakao no pierde el interés por la Memoria Histórica, y muestra de ello es las cerca de 500 personas que han participado en la VI Semana de la Memoria, celebrada del 13 al 20 de mayo. Las visitas al Cinturón de Hierro y las charlas del forense de Paco Etxeberria y el historiador Josu Txueka tuvieron una excelente acogida, y también la exposición inédita “Faxistek fusilatutako galdakoztarrak. No al olvido” que recoge la memoria de Ángel Arostegi Bilbao, Valentin Mandaluniz Ealo, Jose Luis Zabala Bilbao, Santiago Zelaia Sagardui, Andres Ormaetxe Egiluz, Pedro Asua Zubiaur y Dei Egileor Arostegi. El homenaje que recibieron sus familiares fue realmente emotivo. Eskerrik asko a todos y todas!!

Aurten ere eskerrak eman behar dizkizuegu Oroimenaren Astean parte hartu duzuen guzti-guztiei. Eskerrik asko Gandasegiri ere, edizio honetan ere eskuzabal hartu gaituelako gure ekitaldiak bertan egiteko, eta baita Galdakaoko Udalari ere.

Oroimenaren Astearen seigarren edizio honetan jende ugari batu da memoria historikoaren inguruan, adin guztietakoak gainera, 500 bat lagun, hain zuzen ere. Gure herrian gai honen inguruan jakin-mina eta ardura dagoen seinale. Beharrean segitzeko indarra ematen digu horrek!

Burdin Hesia ezagutzen,Tomas Madina Galdakao Gogora kidea gidari
Maiatzaren 13tik 20ra bitartean egin dugu seigarren aldiz Oroimenaren Astea.Galdakaoko hainbat tokitan topa daitezkeen Burdin Hesiko lubak¡, bunker eta babeslekuak bisitatu ditugu aurten ere Galdakaoko Gogorako kideok gidari garela, eta Aranzadi elkarteko Paco Etxeberria forentse ezaguna eta Josu Txueka UPV/EHUko historialariaren berbaldi jendetsuak izan ditugu.


Josu Txueka UPV/EHUko historialaria, berbaldian. 

Horrezaz gain, hainbat hilabetetako ikerketen ostean,“Faxistek fusilatutako galdakoztarrak. No al olvido” erakusketa berri-berria aurkeztu dugu. Ángel Arostegi Bilbao, Valentin Mandaluniz Ealo, Jose Luis Zabala Bilbao, Santiago Zelaia Sagardui, Andres Ormaetxe Egiluz, Pedro Asua Zubiaur eta Dei Egileor Arostegiren memoria jaso dugu bertan.






Paco Etxeberria forentsearen hitzaldia.
Urte honetako ekitaldirik hunkigarriena, zalantza barik, maiatzaren 13an, fusilatutako galdakoztarrei egindako omenaldia izan zen. Fusilatuen hainbat senitarteko etorri ziren omenaldi-ekitaldira: Mertxe Egileor eta Begoña Intxaurtieta, Dei Egileorren lobak; Angel Arostegiren loba Luke eta Ana Mari Arostegi; eta beste makina bat.

Faxistek fusilatutako galdakoztarren sentitartekoak, omenaldi. Ekitaldi benetan hunkigarria izan zen. 


Galdakaoko memoria historikoa ikertzen eta lantzen jarraituko dugula agintzen dizuegu. Eskerrik asko den-denoi, bihotz bihotzez!

miércoles, 3 de mayo de 2017

Faxistek fusilatutako galdakoztarrak, VI. Galdakaoko Oroimenaren Asteko protagonista nagusiak

Orain dela 80 urteko udaberria, 1937koa, benetan gogorra izan zen Bizkaian. Tropa faxistek hainbat herri bonbardatu zituzten, tartean, gure herria, Galdakao. 80 urte pasatu dira daborduko, baina ez dugu ahaztu, eta ez dugu ahaztu gura ere. Horregatik, aurten ere, Galdakao Gogora memoria historikoa berreskuratzeko elkarteak, Galdakaoko Udalaren laguntzagaz, Oroimenaren Astea egitaraua antolatu du.

Burdin Hesia ezagutzeko bisita. Argazkiak: Mikel Lizarraga
Urteurren berezia denez, aurten Memoriaren Aste berezia gura izan dugu atondu. Orain 80 urte fusilatu zituzten Ángel Arostegi Bilbao, Valentín Mandaluniz Ealo, José Luis Zabala Bilbao, Santiago Zelaia Sagardui, Andres Ormaetxe Egiluz, Pedro Asua Zubiaur eta Dei Egileor Arostegi gazte galdakoztarrak. Eurak izango dira Galdakao Gogoraren 2017ko Oroimenaren Astea jardunaldien protagonista nagusiak.
Guk geuk ekoitzitako Faxistek fusilatutako galdakoztarrak. No al olvido erakusketak fusilatutako gazteen argazkiak, gutunak, gerra-kontseiluen agiriak eta beste hainbat dokumenturen erreprodukzioak biltzen ditu zortzi paneletan banatuta. Hildakoen familiak eta artxibategiak izan ditugu informazio iturri, orain arte ezer ez baita idatzi edo bildu Angel, Jose Luis, Andres, Valentin, Santiago, Pedro eta Deiren inguruan, euren memoria ia ezabatzeraino.
Kasu askotan benetan gaitza izan da informazioa topatzea. Badirudi faxistek eurek fusilatutako galdakoztarren memoria ezabatzea lortu zutela, zati baten bai behintzat. Informazioa han eta hemen dago sakabanatuta, erakusketa honetan lehenengo aldiz batu dira zazpi gazte hauen ingurukoak. Erakusketa hau ahanzturaren kontrako erantzuna da, omenaldi xumea.
Burdin Hesia bertatik bertara ezagutzeko ibilaldi bik, berbaldi bik eta erakusketak osatuko dute aurtengo Oroimenaren Astea, maiatzaren 13tik 20ra bitartean. Jarduera guzti-guztiak debalde izango dira.
Maiatzaren 13an eta 20an, zapatua, Galdakaon dauden Burdin Hesia eraikuntzaren aztarnak ikusteko bisita gidatuak egingo ditugu. Egun bietan hitzordua 9:00etan izango da, Udaletxe aurrean. Hilaren 13an, Altamira eta Olabarri auzoetan dauden Burdin Hesiaren hondarrak bisitatuko ditugu, gure elkarteko kideak gidari direla.
Hilaren 13an, irteeraren ostean, 13:00etan, omenaldi-ekitaldia egingo dugu Gandasegin, Faxistek fusilatutako galdakoztarrak. No al olvido erakusketa ikusgai dagoen areto berean. Fusilatutako zazpi galdakoztarrak gogoratuko ditugu, euren familiekin batera.
Maitzaren 20an, Bekelarre eta inguruetako aztarnak aztertzeko aukera izango dugu. Lubakiak, bunkerrak, metrailadore-habiak eta babeslekuak ikusiko ditugu osteratxu honeetan. Burdin Hesiaren aztarna gehien dituen herrietakoa da Galdakao.
Maiatzaren 16an, martitzena, izango dugu Oroimenaren Asteko lehenengo berbaldia. Paco Etxeberria izango da hizlaria, Aranzadi Zientzia Elkarteko forentsea. Gorpuzkinak ateratzen, duintasunak berreskuratzen berbaldia eskainiko du. Hitzaldia gaztelaniaz izango da.
Maiatzaren 18an, Josu Txueka historialariak Amaitu ez zen gerra. Heriotza, erbestea, espetxeak izango du berbagai.
Berbaldi biak Gandasegi ikastetxeko Areto Nagusian egingo ditugu, 19:30ean.
Faxistek fusilatutako galdakoztarrak. No al olvido erakusketa ere Gandasegin egongo da ikusgai, maiatzaren 15etik 20ra bitartean. Ordutegia: 18:30-20:30.
Galdakao Gogora elkartearen helburu nagusia Oroimen Historikoa berreskuratzea da. Urteotako isiltasunarekin amaitzea da gure asmoa, herri honetan esan, egin eta pentsatu ezin izan direnak argi adierazi. Mota askotako lagunek osatzen dugu taldea, adin eta sentsibilitate politiko ezberdinetakoek.


Informazio gehiago:
Harremanetarako: galdakaogogora@gmail.com


VI. Galdakaoko Oroimenaren Astea

2017ko maiatzaren 13tik 20ra

Maiatzak 13, zapatua
9:00etan, Galdakaoko Udaletxe aurrean
Galdakaoko Burdin Hesia ezagutzeko bisita gidatua, Galdakao Gogora elkarteko kideekaz. Altamira eta Olabarri auzoetan dauden aztarnak bisitatuko ditugu.
13:00etan, Gandasegi eskolan
Omenaldi-ekitaldia faxistek fusilatutako galdakoztarren omenez. “Faxistek fusilatutako galdakoztarrak. No al olvido” erakusketaren aurre-inaugurazioa.
Maiatzak 16, martitzena
19:30ean, Gandasegi ikastetxean.
"Gorpuzkinak ateratzen, duintasunak berreskuratzen”. Paco Etxeberria, Aranzadi Zientzia Elkarteko antropologo forentsearen berbaldia. (gaztelaniaz)
Maiatzak 18, eguena
19:30ean, Gandasegi ikastetxean
"Amaitu ez zen gerra. Heriotza, erbestea, espetxeak”, Josu Txueka historialariaren berbaldia.
Maiatzak 20, zapatua
9:00etan, Galdakaoko Udaletxe aurrean
Galdakaoko Burdin Hesia ezagutzeko bisita gidatua, Galdakao Gogora elkarteko kideekaz. Bekelarren auzoa eta inguruan dauden aztarnak bisitatuko ditugu
Erakusketa:
Faxistek fusilatutako galdakoztarrak. No al olvido erakusketa .

Gandasegi ikastetxean. Maiatzak 15-20. Ordutegia: 18:30-20:30

Fusilados galdakoztarras por los fascistas, protagonistas de la VI Semana de la Memoria de Galdakao

La primavera de hace ya 80 años, la del 1937, fue realmente cruel y dura en Bizkaia. Y es que las tropas fascistas bombardearon varios municipios, entre ellos en nuestro. Han pasado ocho décadas pero no lo hemos olvidado, no queremos olvidarlo. Por esta razón, este año también, la asociación por la recuperación de la memoria histórica Galdakao Gogora, con la colaboración del Ayuntamiento de Galdakao, ha organizado Semana de la Memoria.
Al tratarse de un aniversario especial, esta edición de la Semana de la Memoria también lo será. Hace 80 años fueron fusilados por los fascistas los jóvenes galdakoztarras Ángel Arostegi Bilbao, Valentín Mandaluniz Ealo, José Luis Zabala Bilbao, Santiago Zelaia Sagardui, Andrés Ormaetxe Egiluz, Pedro Asua Zubiaur y Dei Egileor Arostegi. Serán ellos los protagonistas de la Semana de la Memoria de Galdakao de 2017.

Visita al Cinturón de Hierro. Foto: Mikel Lizarraga

La exposición Faxistek fusilatutako galdakoztarrak. No al olvido ha sido producida íntegramente por Galdakao Gogora. En la exposición se muestran fotografías, cartas de despedida, consejos de guerra y otros documentos, reproducidos en ocho paneles. Se trata de una exposición inédita. Familia y archivos han sido nuestras fuentes de información más importantes. No ha sido un trabajo sencillo, pues hasta ahora no se había escrito ni recogido nada sobre Ángel, José Luis, Andrés, Valentín, Santiago, Pedro y Dei.
En algunos casos ha sido especialmente complicado obtener información. Parece que los fascistas que los fusilaron consiguieron, en parte, borrar su memoria y hacer desaparecerlos. En esta exposición se han reunido por primera vez las historias de los siete jóvenes galdakoztarras fusilados. Esta muestra es una respuesta al olvido, y también un sencillo pero significativo homenaje.
El programa de este año incluye dos excursiones para conocer in situ el Cinturón de Hierro, dos charlas y una exposición. Los actos se llevarán a cabo entre el 13 y el 20 de mayo, y todas las actividades serán gratuitas.
El 13 y 20 de mayo, sábado, se realizarán las visitas guiadas por los restos del Cinturón de Hierro que quedan en nuestro municipio. Las dos excursiones comenzarán a las 9:00 de la mañana desde el Ayuntamiento de Galdakao. El día 13, visitaremos los restos de las estructuras conservadas en las zonas de Altamira y Olabarri. Tras la visita, a las 13:00, realizaremos un pequeño homenaje en recuerdo a los siete jóvenes fusilados galdakoztarras, con la presencia de sus familiares.

Cartel de la VI Semana de la Memoria de Galdakao

El 20 de mayo, la ruta se hará por el barrio de Bekelarre y alrededores. En las dos salidas podremos observar las trincheras, nidos de ametralladoras y refugios que se conservan hoy en día.
El 16 de mayo, a las 19:30, Paco Etxeberria, forense de la Sociedad de Ciencias Aranzadi, ofrecerá la charla Exhumando fosas, recuperando dignidades. La conferencia será en español.
El 19 de mayo, jueves, a las 19:30, el historiador y profesor Josu Txueka nos hablará sobre La guerra que no terminó. Muerte, exilio, cárcel. La conferencia será en euskera.
Las dos charlas se llevarán a cabo en el Salón de Actos de la escuela Gandasegi.
La muestra Faxistek fusilatutako galdakoztarrak. No al olvido se expondrá en Gandasegi, del 15 al 20 de mayo. Horario: 18:30-20:30.

VI Semana de la Memoria de Galdakao 2017

13 de mayo, sábado
9:00, frente al AyuntamientoVisita guiada por el Cinturón de Hierro. Trincheras, bunkers y refugios de Altamira y Olabarri.
16 de mayo, martes
19:30, Gandasegi“Exhumando fosas, recuperando dignidades”. Charla con Paco Etxeberria, forense de la Sociedad de Ciencias Aranzadi. (español)
18 de mayo, jueves
19:30, Gandasegi“La guerra que no terminó. Muerte, exilio, cárcel", charla del historiador Josu Txueka (euskeraz)
20 de mayo, sábado
9:00, frente al AyuntamientoVisita guiada por el Cinturón de Hierro. Bunkers, trincheras y refugios de Bekelarre y alrededores.


Exposición:Faxistek fusilatutako galdakoztarrak. No al olvidoEscuela de Gandasegi. 15-20 de mayo. Horario: 18:30-20:30


Más información:
Contacto: galdakaogogora@gmail.com